عکس یادگاری از مریخ‌نورد آپورچونیتی

---

مدارگرد شناسایی مریخ یا  Mars Reconnaissance Orbiter که به اختصار MRO نیز نامیده می‌شود، اسفند سال قبل پس از سفری ۷ ماهه به سیاره سرخ رسید و از مهر امسال فعالیتهای علمی خود را آغاز کرد. اکنون مدت کوتاهی است که فضاپیما در مدار اصلی خود به دور مریخ قرار گرفته؛ مداری تقریبا دایره‌ای به ارتفاع ۲۵۰ تا ۳۱۵ کیلومتر و با زاویه‌ای نسبت به استوا که کاوشگر را قادر به بررسی نواحی مختلف مریخ با مجموعه‌ای بی‌نظیر از ابزارهای عکسبردای و طیف سنجی خود می‌نماید. مأموریتMRO قرار است حداقل  ۲ سال باشد.

مریخ نورد فرصت در سمت چپ گودال مشخص شده است. برای دیدن تصویر بزرگتر کلیک کنید

پس از چند عکس اولیه که بلافاصله پس از عملیاتی شدن MRO در مدار مریخ، از دره مارینر گرفته شد، نخستین هدف جالب توجه مدارگرد گودالی بود که پیکی دیگر از زمین در کنار آن قرار دارد. مدارگرد ام‌آراو چهارشنبه گذشته یعنی ۱۲ام مهر 1385 در مداری مناسب درست از فراز دهانه برخوردی ویکتوریا که حدود 800 متر قطر آن است، می‌گذشت. مدارگرد از ارتفاع ۲۹۷ کیلومتری بالای گودال گذشت و دوربین اصلی با توان تفکیک زیاد تصویری را ثبت کرد که جزییاتی تا اندازه ۸۹ سانتی‌متر روی آن تفکیک شده‌اند (البته این حداکثر توان تفکیک فضاپیما نیست و در مواقعی که در حضیض مداری باشد می‌تواند جزئیاتی تا کوچکی نیم متر را نیز درست زیر پای خود بر سطح مریخ تفکیک کند). در زمانی که تصویر MRO از گودال ویکتوریا گرفته شد، خورشید با زاویه ۳۰ درجه بالای افق بر این دهانه می‌تابید و سایه های عمیقی در یک طرف دیواره دهانه، که حدود ۸۰ متر عمق دارد، گسترده شده است.

وقتی به لبه چپ دهانه در تصویر MRO دقت کنید نقطه تیره رنگی درست بر فراز دیواره دهانه پیداست که مریخ‌نورد آپورچونیتی (فرصت) به قطر حدود ۲ متر است. حتی با کمی دقت ردپای مریخ‌نورد نیز در مسیری که به سوی دهانه می‌آمده است روی سطح شنی و هموار این بخش ار فلات نصف‌النهار مریخ پیداست. مریخ‌نورد نزدیک به سه سال است که در این منطقه پرسه می‌زند و بیش از ۹ کیلومتر را برای بازدید از اهداف خود و رسیدن به دهانه بزرگ ویکتوریا پیموده است.

در این تصویر مسیر حرکت مریخ نورد فرصت از سمت چپ تصویر به دهانه گودال کاملاً مشخص است.

این تصویر و مشاهدات آینده مریخ‌نورد "فرصت" از فراز و درون گودال اطلاعات بی‌نظیری را از یک موضوع زمین‌شناختی و بر اساس دو دید سطحی و مداری در اختیار دانشمندان می‌گذارد و امکان بسیار بیشتری را برای جستجو و انتخاب اهداف و مسیرهای مناسب کاوش مریخ‌نورد در این محدوده فراهم می‌کند.

در حال حاضر علاوه بر MRO سه فضاپیمای دیگر به دور مریخ می‌گردند و چشم از این سیاره برنمی‌دارند:‌ مارس اکسپرس (سریع السیر مریخ)، ادیسه مریخ، و نقشه‌بردار سراسر مریخ که قدیمی‌تر از همه آنهاست و از سال ۱۳۷۶ در مدار مریخ قرار گرفته است. در میان این کاروان مدارگردهای مریخی، MRO تیزبین‌ترین است و با این توان تفکیک و با توجه به داشتن رادار نفوذ کننده به درون مریخ باید در انتظار دوران تازه‌ای در اکتشافات مداری سیاره سرخ باشیم.

مریخ‌نورد آپورچونیتی‌ در 5 مهر 1385 به بزرگترین دهانه برخوردی سفر خود رسیده است. مقصدی که گرچه سه سال پیش در تصاویر مدارگردهای مریخ شناسایی شده بود اما کسی آن زمان تصور نمی‌کرد زمانی این گودال ۸۰۰ متری مقصد مریخ‌نورد باشد زیرا فقط سه ماه عمر مفید برای این روبوت ساعی در سطح مریخ پیش‌بینی شده بود.

انتظار می‌رود مریخ‌نورد آپورچونیتی در حالی که حدود ۹ کیلومتر را از زمان عملیاتی شدن روی مریخ طی کرده است، ماه‌ های آینده در اطراف و احتمالاً درون گودال ویکتوریا به گشت و گذار بپردازد. این مریخ‌نورد از زمان فرود، دهانه‌های برخوردی مختلفی را بررسی کرد. نخست دهانه‌ای ۱۶ متری که درست در کنارش فرود آمده بود و سپس چند دهانه دیگر که بزرگترین آن حدود ۱۶۰ متر پهنا داشت. اما این بار موضوع کاوش دهانه‌ای ۸۰۰ متری است که ۷۰ تا ۸۰ متر عمق دارد و سنگهای بستر آن گویای گذشته دورتری از مریخ‌ می‌باشند. روزگاری که این سیاره احتمالا خوش اقلیم‌تر بوده و دورانی که مایع در این منطقه جاری بوده است. وجود صخره‌ها در یک محل می‌توانند گواه این باشند که روزگاری در تماس با آب بوده‌اند و این اتفاق در نزدیکی سطح رخ داده است.

پس از گذشت نزدیک به سه سال ، داده‌های بسیار ارزشمندی توسط مریخ‌نورد‌های روح و فرصت به زمین ارسال شده است. این امر متخصصین ناسا را بر آن داشت تا مجدداً مأموریت آنها را یک سال دیگر تمدید نمایند. این در حالی است که مأموریت نقشه‌بردار سراسری مریخ و همچنین مدارگرد مارس ادیسه برای دو سال دیگر تمدید شده است.

مریخ سیاره‌ای است که سالهاست ذهن بشر را به خود مشغول کرده و سازمان‌های فضایی مأموریت‌های زیادی را حتی تا مرز گام نهادن بشر بر آن دنبال خواهند کرد. یکی از این مأموریت‌ها MSL نام دارد. مریخ‌نوردی که در سال 2009 پرتاب و در سال 2010 به مریخ خواهد رسید. این کاوشگر پس از فرود در مریخ به دنبال مواد شیمیایی خواهد گشت که اثری از حیات باستانی مریخ را ثابت کند یا بقایایی از آن باشد. از مقایسه مواد شیمیایی خاص که توسط سیستم‌های حیاتی زنده به وجود می‌آیند و مواد شیمیایی طبیعی می‌توان به این نتیجه رسید که آیا حیات از نوع خاصی در مریخ وجود داشته است؟ اگر ماموریت MSL با موفقیت همراه باشد, قدم بعدی جستجوی مستقیم حیات در مریخ در سال‌های پس از آن و حوالی سال 2016 خواهد بود.