خطر بزرگی که از کنار گوش شاتل فضایی آتلانتیس گذشت

---

مسئولان ناسا اعلام کردند که تکه کوچکی از یک شیء ناشناس که حدس زده می‌شود پسماند فضایی باشد رادیاتور واقع در یکی از دربهای بخش بار شاتل فضایی آتلانتیس را درمأموریت اخیر این فضاپیما به فضا، سوراخ کرده است. در همین رابطه اعلام شد که تیم متخصصی که معمولاً پس از بازگشت شاتل به بررسی و بازرسی بدنه و سیستمها می‌پردازند، در بررسی بدنه شاتل فضایی آتلانتیس که 21 سپتامبر از یک مأموریت 12 روزه به ایستگاه بین‌المللی فضایی (ISS) به زمین برگشته بود، سوراخ کوچکی به قطر 5/2 میلیمتر پیدا کردند.

مسئولین ناسا در اعلامیه کوتاهی قید کردند که "برخورد در زمان مأموریت روی داده و ماهیت جسمی که با شاتل آتلانتیس برخورد کرده مشخص نیست. برخورد باعث ایجاد سوراخ کوچکی به قطر 5/2 میلیمتر شده و خطری برای خدمه در بر نداشته است. همچنین این برخورد ادامه مأموریت را مختل ننموده است."

ژخسارت ناشی از برخورد با شاتل آتلانتیس در هیچ کدام از سه بازرسی سختی که در مدار انجام گرفت، مشخص نشده بود. این بازرسیها پس از فاجعه کلمبیا به یکی از عملیات عادی شاتل‌ها در مدار تبدیل شده است.
مسبب فاجعه کلمبیا کنده شدن یک تکه از فوم تانک داخلی و برخورد آن با عایق حرارتی خارجی شاتل، آنهم در شرایطی که تنها 80 ثانیه از پرتاب سپری شده بود شکل گرفت. در بازگشت کلمبیا به زمین، عایق حرارتی آسیب دیده قادر به انجام صحیح مأموریت خود نبود و اتفاقی که نباید می‌افتاد، روی داد.

بازرسی‌های آتلانتیس بر روی سپر حرارتی متمرکز شده بود. رادیاتورها برای شاتل حیاتی هستند اما در بالای آن نصب شده‌اند. بنابراین در زمان بازگشت مانند کف فضاپیما و نوک آن در معرض برخورد با جو زمین قرار نداشته و خطر افزایش دما آن را تهدید نمی‌کند.
در زمان بازگشت آتلانتیس به زمین و در مدار، رؤیت چند پسماندی که در اطراف شاتل شناور بودند و همچنین بدی آب و هوا باعث تأخیر یک روزه در بازگشت فضاپیما به زمین شد. فضانوردان می‌گویند که دیدن چنین پسماندهایی در اطراف سفینه کاملاً طبیعی است.

نمونه‌ای از برخورد پسماندهای فضایی با تجهیزات حساس فضایی

همه ساله در حدود 20،000 تن اجرام طبیعی و غیر طبیعی شامل غبار بین سیاره‌ای، شهاب‌سنگ‌ها و برخی دست‌ساخته‌های بشر که به واسطه مأموریتهای فضایی در مدار قرار گرفته‌اند از محدوده مدارهای کم ارتفاع به سمت زمین فرو می‌افتند. به قسمتی از دست‌ساخته‌های بشر که در مدار زمین قرار دارند ولی مأموریتشان به پایان رسیده، پسماندهای فضایی می‌گویند. با افزایش چشمگیر فعالیت‌های فضایی، حجم پسماندها بیشتر شده و تخمین زده می‌شود که در حال حاضر حدود 330 میلیون قطعه پسماند با ابعاد مختلف در مدارهای مختلف زمین سرگردان باشند.

مهمترین دلیل مطالعه پسماندهای فضایی، خطراتی است که وجود این پسماندها برای ماموریتهای فضایی به وجود می‌آورند. سرعت مورد نیاز برای قرار دادن جسمی در مدار زمین آهنگ به ارتفاع 36000 کیلومتر از سطح زمین، حدود 3 کیلومتر بر ثانیه است. این سرعت با کاهش ارتفاع افزایش می‌یابد تا جایی‌که سرعت لازم برای تزریق مدارگردی در مدار 200 کیلومتری از سطح زمین به حدود 8 کیلومتر بر ثانیه یا چیزی حدود 29000 کیلومتر بر ساعت می‌رسد.

برخورد حتی کوچکترین شئ با سرعتهای اشاره شده می‌تواند برای پروازهای سرنشین‌دار یا غیرسرنشین‌دار تهدیدی جدی به حساب آید. به عبارتی، خطر اصلی پسماندهای فضایی مربوط به انرژی جنبشی بسیار زیاد آنها است که در اثر یک تصادم، رها شده و باعث ایجاد خسارت زیادی خواهد شد.

برخورد ریزترین پسماند با سطح نازک و به شدت حساس لباس فضانوردانی که برای انجام مأموریتهای فضایی، مجبور به راه‌پیمایی در اطراف سفینه خود می‌شوند، می‌تواند خطرات عمده‌ای برای آنها در‌بر‌داشته باشد. پسماندی به قطر فقط نیم میلیمتر قادر به سوراخ کردن لباس فضایی و خراشیدن پوست بدن فضانوردان خواهد شد. پسماندهای بزرگتر، حتماً خطرات بیشتری برای آنها خواهد داشت.

وضع ماهواره‌ها، علی‌رغم داشتن پوششهای مقاومتر، بهتر نیست. برخورد یک پسماند فضایی کوچک با یک ماهواره و یا ایستگاه فضایی فعال می‌تواند باعث از کار افتادن آنها شود و حتی در صورت بزرگتر بودن پسماند، سبب متلاشی شدن ماهواره نیز خواهد شد.

به عنوان مثال اگر پسماندی با قطر حدود یک سانتی‌متر با سرعتی معادل 8 کیلومتر بر ثانیه که برای مدارهای کم ارتفاع، سرعت محتملی است به ماهواره‌ای برخورد کند، انرژیی معادل یک نارنجک دستی آزاد خواهد کرد. متاسفانه چنین پسماندهای بسیار کوچکی قابل مشاهده، رهگیری و فهرست‌برداری نیستند و به‌طبع نمی‌توان مسیر آنها را حدس زد و از آنها دوری نمود. روی همین اصل گسترش تحقیقات برای بهبود طراحی، فرایند ساخت و استفاده از مواد جدید و ترکیبی در دستور کار تمامی دفاتر طراحی فضایی قرار دارد.